Praktisch inzicht ontwikkelen door spelen

Gisteren heb ik over het ontwikkelen van praktisch inzicht geschreven en hoe belangrijk dat is voor het leren op school. Je kind spelenderwijs laten helpen met klusjes is een hele goede manier om je kind te helpen praktisch inzicht te ontwikkelen. Het is voor kinderen heel belangrijk om processen te kunnen volgen: hoe doe je de was, hoe was je af, hoe bak je een appeltaart, hoe maakt je soep, hoe timmer je een vogelhuisje of een konijnenkooi enz. Door te helpen, ontwikkelt je kind op een natuurlijke manier allerlei motorische vaardigheden, ontwikkelt het zijn zintuigen (reuk, smaak, gehoor, visuele vaardigheden enz.) en leert het hoe de dingen letterlijk werken in de wereld. Hierdoor zal het later veel gemakkelijker andere processen (bij het leren) kunnen volgen. Voor de rest verwijs ik naar mijn vorige bericht.

Als je een hele klas kinderen (groep 3) een betrekkelijk simpele, motorisch gerichte opdracht geeft met gebruik van testmateriaal, zie je dat een flinke groep kinderen problemen heeft met het inschatten wat er logischerwijs gaat gebeuren als ze gaan beginnen om de opdracht uit te voeren. Je ziet ook dat ze problemen hebben om letterlijk hun lichaam van binnenuit te besturen en om van hun eigen handelen te leren. Ik hoorde een paar weken geleden een mooie benaming daarvoor: motorische intelligentie. Dat is het op intelligente wijze bij kunnen sturen van je eigen handelingen en ervan leren. Dat heeft zeker ook met praktisch inzicht te maken: je ziet wat er gebeurt of wat je doet en je ziet of wat je doet wel of niet werkt. Dat heeft ook met actie en reactie, waar ik al eerder over schreef, te maken. Je kunt dan de dingen die je doet of hoe je ze doet zelf veranderen en bijsturen zodat je beter resultaat bereikt. Dat is een vaardigheid die je in je leerproces absoluut nodig hebt.

Om praktisch inzicht te ontwikkelen moet je als kind natuurlijk zelf dingen doen en er liefst met enthousiasme en interesse bij betrokken zijn. Spelen is de meest natuurlijke manier voor kinderen om zich te ontwikkelen. De kunst voor de volwassenen is om dit spelen te stimuleren en het kind speelgoed en andere materialen te geven die hem helpen zoveel mogelijk vaardigheden te ontwikkelen.

Speelgoed Voor Jonge Kinderen Moet Simpel Zijn

Simpele dingen van natuurlijke materialen (veel verschillende soorten hout, metaal, katoen, wol, zijde) gemaakt, hebben de voorkeur omdat plastic altijd hetzelfde voelt en smaakt (kleintjes stoppen alles nog in hun mond en voelen de structuur, temperatuur enz.). Voor de wat oudere kinderen is het nog steeds heel belangrijk om gevoel voor kleine verschillen te ontwikkelen omdat een goed ontwikkeld onderscheidingsvermogen voor het leerproces heel belangrijk is als je b.v. de letters gaat leren. Kleine kinderen moeten hun zintuigen nog ontwikkelen en hoe meer ze met allerlei verschillende materialen in contact komen, des te meer gevoel ze voor die kleine verschillen gaan ontwikkelen. In onze taal komt dat mooi tot uitdrukking in “ergens gevoel voor hebben” of “iets aanvoelen”. De Duitsers noemen het “Fingerspitzengefuhl” en dat wil niet zeggen dat ze alles eerst vastpakken maar dat dit gevoel naar een andere niveau is getild. Het woord “voelen” brengt tot uitdrukking dat er ook iets van een innerlijk “tasten” aan te pas komt. Je moet “ge-voel” voor dingen ontwikkelen om ook meer praktisch inzicht te kunnen hebben. Omdat dit hele proces zich op een onbewust niveau afspeelt, staan we er niet bij stil dat het heel erg belangrijk is dat deze vaardigheden voor het leerproces op school ontwikkeld moeten zijn.

Plastic als materiaal is altijd hetzelfde en er valt dus weinig verschil aan te beleven. De commercie ontwikkelt speelgoed ook voor volwassenen, die het leuk moeten vinden om het te kopen of cadeau te geven en de (grotere) kinderen worden door goed doordachte marketing verleid om het moderne speelgoed te willen hebben. Mijn stelling dat veel speelgoed maar in zeer beperkte mate positief bijdraagt aan de ontwikkeling van kinderen zal ik in latere berichten nog verder toelichten.

Wat Is de Functie Van Speelgoed Eigenlijk En Wat Is De Relatie Ontwikkeling-Speelgoed?

Als je een dreumes of peuter hebt dan weet je dat ze eigenlijk het liefst spelen met de dingen die de volwassenen ook gebruiken. Dat komt omdat ze de dingen die ze zien en meemaken na willen spelen. De volwassenen zijn immers hun "voor-beelden". Heb jij ook een enorme hoeveelheid speelgoed waar je kind eigenlijk niets mee doet? Heb jij ook gezien dat het eigenlijk liever speelt met de wasknijpers, de deksels van de pannen, de onderzettertjes die op tafel liggen enz. Dat is geweldig want deze dingen geven je kind veel meer tastvariatie en beleving van de wereld dan dat het meeste speelgoed doet. Geef kleine kinderen b.v. een paar, van verschillende soorten hout gemaakte, bakjes en mandjes waar het dingen in kan doen en er weer uit kan halen. Een mand met houten blokken en wat lappen erbij geven je kind al heel wat basis om tot zelfstandig spelen te komen. Verder is in huis rondscharrelen of kruipen en allerlei dingen tegenkomen (je ziet kinderen ook van alles uitproberen) een geweldige manier om alles om je heen te leren kennen. Kleuters en peuters leren door spelen “de wereld ontdekken” met alle vormen en materialen die er zijn. Daar heb je b.v. geen Fisherprice speelgoed voor nodig.

Voor je peuter en kleuter is speelgoed dat niet "af" is het beste speelgoed dat er is: een grote doos waar je in kan kruipen, grote lappen waar je, met behulp van b.v. de huiskamerstoelen een tent van kunt bouwen (een zaklamp erbij maakt het "spannend"), blokken om huizen, straten en kastelen mee te bouwen, eenvoudige lappen poppen enz. Speelgoed dat niet "af" is, daagt kinderen uit om hun eigen fantasie te gebruiken, te experimenteren en daardoor ook te ontdekken hoe de dingen om zich heen zich "gedragen": blokken moeten recht liggen anders valt je toren om, hoe moet je een lap neerleggen zodat hij niet wegglijdt, hoe kun je een hutje maken zodat je er helemaal in weg kunt kruipen, hoe gebruik je wasknijpers om je lappen mee vast te zetten enz. Tegelijkertijd worden alle motorische vaardigheden op een natuurlijke manier geoefend. Het leerproces op school wordt hier al voorbereid. Kinderen leren om zelf en op hun eigen niveau al spelend en lerend praktisch inzicht te ontwikkelen en hun eigen problemen op te lossen. Peuter spel is essentieel voor het latere leren op school.

Verder is speelgoed waar kinderen het dagelijkse leven mee na kunnen spelen heel belangrijk zoals een eenvoudig poppenbedje, een poppenwagen, een eenvoudige speelgoed keuken met kleine pannetjes enz. Simpele dingen zoals een blokje of steentje kunnen de ene keer nog brood om te eten zijn of geld om mee te betalen. Hoe minder "af" het speelgoed is, hoe meer het kind de gelegenheid krijgt om zijn eigen fantasie te ontwikkelen. Het behoeden van die fantasie is zo belangrijk omdat het het denken nog niet vastlegt en het de kinderen stimuleert om creatief te zijn en zijn eigen voorstellingsvermogen te ontwikkelen. Op het spelen door grotere kinderen kom ik in een later blog nog terug.

Televisie Kijken Als "Hinderpaal"

Er zijn meerdere redenen om kinderen zo weinig mogelijk tv te laten kijken. Vanuit het oogpunt van de ontwikkeling van praktisch inzicht is het, lijkt mij, duidelijk waarom tv-kijken niets aan de ontwikkeling van (jonge) kinderen bijdraagt. Nee, het houdt ze juist lijfelijk passief en het is dodelijk voor de ontwikkeling van eigen fantasie, eigen activiteit en creativiteit. Feitelijk leren de kinderen af om zelf te spelen en actief te zijn en dus om te leren. Verder is tv kijken slecht voor de ontwikkeling van visuele vaardigheden maar daar later mee over.

Doordat kinderen de (vele) uren die ze voor de tv zitten (in de voorschoolse leeftijd gemiddeld anderhalf tot 2 uur!) dus niet bewegen en passief zijn, ontwikkelen ze in die (vooral voor jonge kinderen kostbare) tijd ook geen vaardigheden. De ontwikkeling van jonge kinderen gaat snel en het risico is groot dat fases in de ontwikkeling onvoldoende worden doorgemaakt waardoor er snel "gaten" dreigen te vallen. Verder belast je je kind met allerlei indrukken, geluiden enz. die het nog niet kan plaatsen en begrijpen omdat het daar nog niet genoeg eigen ervaringen tegenover kan zetten. Het argument dat tv-kijken educatief zou zijn gaat niet op omdat we dan scholen VOL hele slimme kinderen zouden moeten hebben maar je ziet juist het tegendeel. Steeds meer kinderen lopen een ontwikkelingsachterstand op en dat komt voor flink een deel omdat tv-kijken kinderen verhindert om zelf actief betrokken te zijn. Ze worden consumptief en raken eraan gewend om vermaakt te worden i.p.v. zichzelf te vermaken en actief bezig te zijn. Verder ontwikkelen ze steeds minder goed hun motorische vaardigheden, maken ze steeds minder het hierboven beschreven leerproces door, worden minder creatief en krijgen te weinig eigen ervaring waardoor veel minder praktisch inzicht ontwikkeld kan worden.

Hoe tv kijken kinderen verder beïnvloedt komt in volgende berichten nog uitgebreid aan de orde. Berichten die hierover in de media verschijnen zal ik ook in de links aan de rechterkant van mijn blog opnemen.