Wat is leren eigenlijk?

Het je daar wel eens over nagedacht? Wat gebeurt er eigenlijk als je wat leert? Misschien is het leuk om er eens op te letten hoe leren in zijn werk gaat. Normaal gesproken staan we bij dat hele leerproces niet eens stil en vinden we het heel vanzelfsprekend dat we iets leren. Als we beter kunnen begrijpen wat het leerproces eigenlijk inhoudt dan kunnen we ook beter inschatten wat voor ervaringen onze kinderen nodig hebben om goed te kunnen leren en straks als volwassene genoeg basis te hebben om zijn hun eigen leven te gaan leiden.

Ik heb een mooi voorbeeld uit eigen ervaring: leren blokfluit spelen. Het is een mooi voorbeeld omdat het iets is dat je iedere dag moet oefenen en dat min of meer los staat van andere ervaringen of bezigheden en daarom ook beter als proces te observeren is. Nou, ik ben dus met de eerste les begonnen. Ik had het vroeger als kind al eens geprobeerd dus ik kon de gaatjes in ieder geval redelijk goed dichthouden. Dat is bij blokfluit spelen al een probleem, dat je met al je vingers een apart gaatje dicht moet houden. Je vingers moeten in feite zelf weten hoe ze dat moeten doen want je kunt niet de hele tijd iedere vinger apart in de gaten houden om er bewust voor te zorgen dat die steeds op het goede gaatje zit. Anders zou je niet eens aan muziek maken toe kunnen komen en zou je daar alleen al de hele tijd druk mee zijn. Die intelligentie zit dus in je lichaam en je lichaam wordt "intelligent" doordat je dingen oefent en bijna letterlijk "onder de knie" krijgt. Je lichaam wordt steeds vaardiger zodat die het in feite "zonder jou" kan dus zonder dat je er nog bewust de hele tijd mee bezig hoeft te zijn en kun het dat op een gegeven moment op de "automatische piloot" zetten. Zonder te kijken of er nog aan te denken kun je er op vertrouwen dat je lichaam het zelf kan. Hoe meer je oefent hoe vaardiger je lichaam wordt en hoe verfijnder je het kunt gebruiken. Wat niet geoefend wordt, wordt niet geleerd en wat niet gebruikt wordt heeft zelfs de kans om minder te worden. Denk maar aan een arm die in het gips heeft gezeten: die moet weer oefenen om weer terug op het oude niveau te komen.

Dan ga je beginnen met een eenvoudig liedje te oefenen. Op les gaat dat allemaal nog heel moeizaam maar als je thuis iedere dag oefent dan merk je (tot je eigen verbazing soms) dat het iedere dag beter gaat dan de vorige. Eigenlijk is dat een geheimzinnig proces: wat je vandaag niet kunt, kun je morgen wel. Hoe komt dat?

In de nacht verwerk je de ervaringen van de dag ervoor. Dat is voor iedereen bekend toch? Je hebt je nachtrust niet alleen nodig om fysiek te herstellen en uit te rusten maar ook om je ervaringen van de vorige dag te verwerken. In dat gebied zit natuurlijk ook het leerproces anders zou je iets de volgende dag niet beter kunnen dan de dag ervoor. Daar is een verband te vinden: het verwerken heeft met het leren te maken. Maar om te kunnen leren heb je wel de ervaring van de dag ervoor nodig want als je de ervaring niet hebt dan valt er ook niets te verwerken dus ook niets te leren. Als ik vandaag geen blokfluit zou spelen dan zou ik het morgen ook niet beter kunnen, dat is simpel toch?

Zo is het ook bij het leren van kinderen: wat het kind vandaag niet doet, kan het morgen ook niet beter doen. Krijgt het kind vandaag ervaringen aangeboden dan kan het morgen verder bouwen op wat het vandaag gedaan heeft en dus ook leren. Kinderen die veel BETEKENISVOLLE ervaringen opdoen hebben ook meer mogelijkheden om de ervaringen van de dag daarna daar aan vast te knopen.

Kun je je een beetje voorstellen waar ik naar toe wil? Daarom is het goed om, zeker bij hele kleine kinderen, je bijvoorbeeld ieder avond af te vragen wat voor betekenisvolle eigen ervaringen je kind vandaag gehad heeft waar het morgen mee verder kan. Hoe waardevol zijn die ervaringen voor zijn leerproces op de lange termijn geweest? Ben je vandaag misschien uitgebreid gaan winkelen en heeft je kindje vooral in de auto en in de buggy gezeten? Of ben je naar de kinderboerderij geweest en heeft het de geur, de warmte, de geluiden en de sfeer kunnen meemaken, heeft het zelf kunnen lopen, naar de dieren toe kunnen gaan en ze kunnen aaien? Of heeft het thuis met bakjes, lepels, blokken, enz. kunnen spelen waardoor het zijn ogen, handen, oren enz. heeft kunnen laten leren weer een beetje beter samen te werken?

Het is heel belangrijk om je steeds af te vragen wat de eigen activiteiten van je kindje zijn geweest, hoe simpel ook en hoe betekenisvol die voor je kind geweest zijn. Ligt je kleine kindje uren in de Maxicosy, waar het zich maar heel beperkt in kan bewegen, of heb je het op een dekentje gelegd of in de box waar het zelf zijn hoofdje op kan tillen, draaibewegingen met zijn hele lichaampje heeft kunnen maken, zijn voetjes in zijn mondje heeft kunnen stoppen enz. Deze dingen lijken niet zo belangrijk maar voor de hele ontwikkeling van de motoriek en het omzetten van de primitieve refexen (die zorgen dat kinderen sommige dingen automatisch doen zoals zuigen en de handjes dichtknijpen als je je vinger erin stopt) naar bewuste bewegingen.

En natuurlijk zit het leerproces hier direct aan gekoppeld. Heeft je kindje vandaag niet op een natuurlijke manier zijn lichaampje kunnen oefenen dan heeft het de volgende dag minder om aan vast te knopen en heeft het ook minder eigen ervaring om een leerproces op te kunnen bouwen. Ik heb al wel eens over het proces van actie en reactie geschreven. Dat proces zet zich iedere dag voort op de dingen die de dagen daarvoor geleerd zijn. Kinderen leren vooral uit eigen ervaring en veel beperkter van de dingen waar het zelf passief in is.

Krijgt je kindje teveel indrukken waar het zelf nog helemaal niets mee kan en die moeilijk te plaatsen zijn dan kunnen je je voorstellen dat hetgeen in de nacht verwerkt moet worden ook chaotische impulsen geeft voor de volgende dag. Rust, regelmaat, begrijpelijke en te volgen indrukken, eigen activiteit en bewegingen (hoe basaal die voor kleine kindjes ook mogen zijn) zijn van onschatbare waarde voor de motorische ontwikkeling en de ontwikkeling van het leerproces bij jonge kinderen.